मेरो अनुभवमा बेलायतको संसदीय निर्वाचन'

मेरो अनुभवमा बेलायतको संसदीय निर्वाचन'।

मेरो अनुभबमा बेलायतको संसदीय निर्वाचन

-    डा. बच्चु कैलाश कैनी

संसदीय लोकतन्त्र मान्ने मुलुकमा एक निश्चित अवधिमा आमनिर्वाचन हुनु स्वभाविक हो । तर, मध्यावधि निर्वाचन भने बिरलै मात्रै हुन्छ । बेलायतको वर्तमान कानून २०११ एनले दुई वटा अवस्थामा मात्रै संसदको लागि मध्यावधि निर्वाचन गर्ने विकल्प दिएको छ । पहिलो, सरकार वा प्रधानमन्त्रीको बिरुद्ध अबिश्वासको प्रस्ताब पारित भएको अस्वथामा र दोश्रो संसद सदस्यको दुई तिहाई सदस्यले मध्यावधि निर्वाचन गर्ने प्रस्ताव पारित गरेको अस्वस्थामा ।

बेलायतको प्रधानमन्त्री तेरीजा मेले कन्जरभेटिभ पार्टीको बहुमतको सरकार हुँदा हुँदै पनि यूरोपीयन यूनियनबाट बेलायत बाहिरीनको लागि आफ्नो सरकार र पार्टीको पक्षमा बलियो  जनादेश पाउने आशा र बिस्वासका साथ मध्यावधि निर्वाचन आब्हान गरिन । र, बिपक्षी दल लेबर पार्टीले पनि त्यसमा सहमति जनाएको अवस्थामा सजिलै दुई तिहाई बहुमतका साथ उक्त मध्यावधिको प्रस्ताव पारित भयो र बेलायत आमनिर्वाचनमा होमियो ।

बेलायतको संसदीय निर्वाचनमा मुख्य प्रतिपक्षी दलको तर्फबाट उम्मेदवार हुने मौका मिलेको हुनाले मैले यो निर्वाचनमा प्रत्यक्ष् सहभागी हुने, धेरै कुरा देख्ने, भोग्ने र सिक्ने मौका पाएँ ।  मेरो अनुभबमा बेलायतको संसदीय निर्वाचनमा सबै भन्दा धेरै महत्व पाउने दुई वटा बिषयहरु हुन । पहिलो बिषय दलको घोषणा पत्र हो भने र दोश्रो मुख्य कुरा दलको नेता हो ।  

कुनै पनि दलको घोषणा पत्रले कुन दल सरकारमा आयो भने देश बिकास र आम जनताको हितका लागि के कस्ता नीति र योजना अवलम्बन गर्छ भन्ने कुरा प्रष्ट पार्ने हुनाले हरेक पार्टीले घोषणा पत्र तयार पर्न धेरै मेहेनत गरेका हुन्छन । बेलायतमा यो प्रक्रिया पार्टीको हरेक बर्ष हुने महाधिवेशन देखि नै शुरु हुन्छ ।  हरेक पार्टीको महाधिवेशनमा बिज्ञ, पार्टीका सदस्य, समर्थक, सम्बन्धित संघ संस्थाहरु आदिको सहभागिता र आमजनताको  सुझाव सहित हरेक बिषयमा ब्यापक छलफल गरिन्छ र पार्टीको नीति बनाउने गरिन्छ ।  अनि, त्यसलाई निर्वाचनको बेला अझ थप प्रस्ट पार्ने, वस्तुपरक  बनाउने र के कसरी लागु हुन सक्छ भन्ने योजना सहित सार्वजनिक गरिन्छ ।

यूरोपीयन यूनियनबाट बेलायत बाहिरीनको लागि तयारी भई रहेको अवस्थामा यो निर्वाचन बेलायतको इतिहासमा निकै महत्वपूर्ण मानिएको थियो । सरकारमा बस्ने पार्टीले नै ब्रेक्जीट अर्थात  यूरोपीयन युनीयनबाट बेलायत बाहिरीनको लागि नीति नियम बनाउने र यूरोपीयन यूनियनसँग सबै प्रकारको बार्ता गर्ने भएको हुनाले पनि सबैको ध्यान यो निर्वाचनले खिचेको थियो । यो निर्वाचनमा कन्जरभेटिभ पार्टीको लागि हार्ड ब्रेक्जीट र लेबर पार्टीको पक्ष बाट सफ्ट ब्रेक्जीटको लागि नीति अबलम्बन गर्ने कुरा घोषणा पत्रमा सार्वजनिक गरिएको थियो । त्यसैगरी यी दुई मुख्य पार्टीका तर्फबाट आफ्नो घोषणा पत्रमा अर्थतन्त्र, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, पूर्वाधार विकास आदि बिषयमा पार्टीको लाइन अनुसार प्रस्ट देखिने गरि उत्तरपन्थी र दक्षिणपन्थी जस्तै लाग्ने नीति र योजना पनि सार्वजनिक गरिएका थिए ।

संसदीय प्रणालीमा बहुमत ल्याउने संसदीय दलको नेता नै प्रधानमन्त्री  हुने हुनाले कुन दलको नेता कत्तिको प्रभावकारी छ, प्रधानमन्त्री हुनको लागि योग्य छ वा छैन, उसमा के कस्तो गुण वा अवगुण छन् भन्ने कुरामा अधिकांश मतदाताले चासो राख्ने गर्छन ।  आफ्नो संसदीय क्षेत्रको उम्मेदवारलाई भोट हाले पनि अन्त्यमा उही नै प्रधानमन्त्री चुन्ने अस्त्र भएको हुनाले उसको भन्दा पनि दलको नेताको गुण र दोषमा बढी महत्व दिनु स्वभाविक पनि हुन सक्छ ।  जो प्रधानमन्त्री हुन्छ उसैले मन्त्रीमंडल गठन गर्ने, देशको नीति नियम बनाउन ठूलो भूमिका खेल्ने र देशको भबिष्य पनि उसैको हातमा हुने हुनाले पनि दलको नेताको गुण हेरेर मतादाता आकर्षित हुनु संसदीय प्रणालीमा उपयुक्त पनि हो । 

त्यसपछि थप अर्को दुई प्राथमिकताका बिषयहरुमा कुन दलले के कस्ता स्थानिय स्तरका समस्या हल गर्ने र आफ्नो संसदीय क्षेत्रको विकासको लागि के कस्ता योजना पेश गरेका छन् र कुन दलका उम्मेदवार कस्ता छन् भन्ने  बिषय हुन । यी कुराहरुको परीक्षण स्थानिय स्तरमा सबै दलका उम्मेदवार र स्थानिय जनताहरुको बिचमा भेला गरी प्रत्यक्ष छलफल र प्रश्नोत्तर गर्ने, उम्मेदवारको गुण, हैसियत र उसको स्थानिय स्तरको योजना परीक्षण गर्ने  तरिका अपनाउँदा प्रभावकारी हुने मेरो अनुभव रह्यो ।

बेलायतको आम निर्वाचनको प्रचार प्रसार शैली पनि निकै शान्त, सभ्य र ब्यबस्थित हुन्छ । कुनै भिडभाड, होहल्ला र तडकभडक नगरी  प्रायजसो उम्मेदवारहरु जनताको घरदैलोमा नै जाने, घरमा नै पर्चा पठाउने र विभिन्न स्थानहरुमा गएर जनतालाई प्रत्यक्ष भेट्ने गर्दा सबैको कुरा सुन्ने, सम्बाद गर्ने र आफ्नो कुरा पनि राख्ने मौका मिल्ने रहेछ । आफ्ना समर्थक र शुभचिन्तकहरुलाई समेत परिचालन गरी आयोजना गरिने त्यस्ता कार्यक्रमहरुले मितव्ययिता गर्न सहयोग गर्ने र मतदाताहरुलाई आफ्नो कुरा राख्न पनि सकिन्छ । 

दलले सांसदको लागि उम्मेदवार छान्ने प्रक्रिया, चुनावलाई संयमित, ब्यबस्थित र प्रभावकारी रुपमा सम्पन्न गर्ने र उम्मेदवार एवं दलले पारदर्शी रुपमा चुनावमा खर्च गर्ने तरिका पनि बेलायतको संसदीय निर्वाचनका सिक्न लायक पक्ष हुन । बेलायतको आम निर्वाचन लोकतन्त्रको महामेला भए पनि बेलायती जनतालाई त्यस्तो कुनै आभास हुँदैन ।  सबै कुरा सहज, सभ्य र ब्यबस्थित तरिकाले सम्पन्न हुन्छन ।  यी सबै कुरामा बेलायतको निकै लामो संसदीय निर्वाचनको इतिहास, खारिएको निर्वाचन प्रणाली, पर्याप्त श्रोत र साधन,  निकै प्रभावकारी ब्यबस्थापन, शिक्षित जनता र सभ्य समाजले ठूलो भूमिका खेलेको हुन्छ ।  निर्वाचनसँग सम्बन्धित नियम र कानून सबै पक्षले पूर्ण रुपमा लागु गर्ने र गराउने भएकोले पनि त्यसरी छोटो समयमा यस्तो सफल, चुस्त र सभ्य निर्वाचन हुन सकेको हो भन्ने मान्यता छ । 

संसदीय प्रणाली अपनाउने लोकतान्त्रिक मुलुकहरुमा हुने लोकतन्त्र र निर्वाचनका अभ्यासहरू उस्तै उस्तै हुन्छन ।  तर पनि हरेक मुलुकमा के कसरी श्रोत र साधनको परिचालन गरिन्छ, कसरी नियम कानूनहरु  बन्दछन  र त्यस्ता नियम कानूनहरु कसरी लागु गरिन्छन भन्ने कुराले निर्वाचनको धेरै कुरा निर्धारण हुन्छन ।  चुनाव लोकतन्त्रको एउटा नियमित प्रक्रिया हो । सबैको लागि र सधैको लागि एउट्टै कुरा मान्य हुन्छ भन्ने पनि हुँदैन ।  त्यसैले त देश अनुसार, समय र परिस्थिति अनुसार कतिपय कुराहरुमा सुधार हुँदै जान्छन । 

लोकतन्त्रको सुन्दर पक्ष नै जनतालाई मालिक मान्नु हो ।  मतदान मार्फत जनताको कुरा सुन्नु, जनताको मतको कदर गर्नु र त्यही अनुसार राजनीतिक दल र नेताहरुले समयसापेक्ष सुधार गरी आफूलाई अगाडी बढाउनु नै लोकतान्त्रिक मान्यता हो ।  आफ्नो व्यक्तिगत र दलगत स्वार्थ भन्दा देश र जनतालाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्ने तथा निर्वाचनमा हार वा जित जे भए पनि जनताको लागि काम गर्ने हो भने राजनीतिमा सबैको जित हुन्छ । 

बेलायतको यो बर्षको आमनिर्वाचनमा कन्जरभेटिभ पार्टी र प्रधानमन्त्री तेरीजा मेले चाहे जस्तो नतिजा नआए पनि जनताले जे चाहे त्यही भयो । अहिले अल्पमतको सरकार बने पनि अब भविष्यमा जसले आम जनताको हितलाई ध्यानमा राखेर काम गर्छन वा त्यस्तो गर्ने प्रतिबद्धता गर्छन त्यसैले बहुमतको सरकार बनाउने कुरामा शंका छैन ।

(यो लेखका लेखक डा. बच्चु कैलाश कैनी बेलायतको यो बर्षको संसदीय निर्वाचनमा लेबर पार्टीको तर्फबाट सांसदको उम्मेदवार थिए ।)