नेपाली समाजमा नाम, मान र सम्मान
नेपाली समाजमा नाम, मान र सम्मान
-
डा. बच्चु कैलाश कैनी
नाम, मान र सम्मानका धेरै पाटाहरु हुन्छन । हाम्रो समाजमा नाताको
आधारमा आफ्नो परिवारको सदस्यलाई मान र सम्मान गरिन्छ । कसैलाई पदिय जिम्मेवारीको
आधारमा मान सम्मान गरिन्छ र त्यसैको आधारमा कसैको नाम पनि जोडिन्छ । यो नितान्त स्वाभाविक र जहाँ सुकै चलेको प्रचलन पनि हो । तर, नेपाली समाजमा चलेको
र मैले भोगेको वा देखेको आधारमा नाम, मान, सम्मान र अपमानका केही बिकृति र विसंगतिका सामाजिक पाटोको चर्चा
गर्दै छु ।
हुन त म समाजशास्त्री हैन । न त म पत्रकार नै हुँ । तर पनि, हाम्रो नेपाली
समाजमा सामान्यतय अरु जस्तै मैले पनि धेरै कुरा भोगेको छु र देखेको छु । त्यसैले मैले यो लेख लेख्ने जमर्को गरेको
हुँ । मैले कसैको बिरुद्ध तितो पोखेको हैन । न त कसैलाई होचाउने वा तल पार्ने काम नै गरेको हुँ । मैले त केवल मेरो अनुभव अरुसँग बाँड्ने प्रयास गरेको
हुँ ।
हरेक मानिस स्वयं प्रकृतिको एउटा अनुपम देन हो । उ आफैमा एउटा छुट्टै रुप, स्वभाव र विशेषणको प्रतिमूर्ति पनि हो । हरेक मानिस अरु भन्दा भिन्न हुन्छ । त्यसैले त हरेक मानिस कुनै न कुनै किसिमको नाम, मान र सम्मानको लागि योग्य हुन्छ । भलै कसैको धेरै गुणहरु हुन्छन भने कसैको धेरै अवगुणहरु हुन्छन । हामी त्यसलाई नाम, मान र सम्मान दिन्छौ जसका धेरै अलौकिक, अद्भुत वा असामान्य गुणहरु हुन्छन र सबैले त्यसलाई स्वीकार
गर्छन । यो स्वभाविक पनि हो । किनकि
जसले राम्रो काम गर्छ, उ मान सम्मानको हकदार हुन्छ । अनि राम्रो काम गर्नेलाई मान सम्मान दिने हो भने अरुलाई पनि राम्रो काम गर्न प्रेरणा मिल्छ ।
तर केवल मान सम्मानका खातिर
वा क्षणिक आत्मा रतिमा रमाउनका लागि मान सम्मान खोज्नेको
कमि पनि यो दुनियाँमा छैन । मैले मात्रै हैन हामी सबैले देखेको र भोगेको कुरा हो । आजकल हाम्रो समाजमा कसलाई
कति नाम, मान र सम्मान दिने भन्ने कुरा संचार माध्यमहरुले पनि तय गर्छन
। खास गरी पत्रकार मित्रहरुको यसमा धेरै ठूलो हात छ । त्यसमाथि च्याउ जस्तै खुलेका अनलाइन पत्रपत्रिका, सामाजिक
संजालका माध्यम हरुको
भूमिका पनि ठूलै छ । यो नेपाली समाजमा मात्रै
हैन अरु सामाजमा पनि छ । तर, बिससित समाजको
खबर वा कसैको बर्णन धेरै बस्तूपरक हुन्छ । तर, हाम्रो समाजको भने त्यसको उल्टो छ । कतिपय प्रायोजित समाचार वा लेख, कुनै प्रलोभनमा कसैको चर्चा गर्ने वा कसैलाई माथि पुर्याउने कुरा पनि यदाकदा पत्रपत्रिकामा नदेखिने वा नसुनिने हैनन् ।
अहिले पनि हामी कुनै भेला, सभा वा सम्मेलनमा धेरै समय आसन ग्रहण, अतिथिहरुलाई सम्बोधन,
खादा र सम्मानमा खर्चेको हुन्छौ । सभा वा बैठकमा पनि कामको तात्विक कुरा भन्दा अरुको प्रसंसामा समय जान्छ । नेपालमा बस्नेले त्यो जानेनन भनुँ भने पनि अहिलेको यो विश्वव्यापीकरणको जमानामा कुनै कुरा जान्नु, देख्नु
र सिक्नु कुनै नयाँ कुरा हैन । बिदेशमा बस्ने नेपालीहरुको लागि बिदेशीहरुले आयोजना गर्ने सबै बैठक वा सभाहरु ब्यबस्थित र चुस्त भएको नदेख्ने र नभोग्ने कमै होलान । त्यति जान्दा जान्दै पनि नेपालीहरुको सभा वा सम्मेलन भने धेरै जसो नचाहिँदो कुरामा समय खर्च हुन्छ । यो कुरा त एउटा प्रतिनिधिमुलक उदाहरण मात्रै हो ।
जात, रंग, भौगोलिक बसोबास वा समाजमा कसैको आर्थिक वा सामाजिक हैसियतको आधारमा अहिले पनि हामी अरुको भेदभाव र अपमान गर्छौ । कसको ठूलो घर छ, कुन पदमा छ वा कसको आर्थिक हैसियत कस्तो
छ त्यो आधारमा अहिले पनि हामी बिभेद गर्छौ । कुनै ढुंगाको मुर्तीलाई देख्ने बित्तिकै
ढोग्ने हामी जिउदो मानिसलाई जात वा हैसियतको आधारमा अपहेलना
गर्छौ ।
खादामा रमाउने
हामी कसैको दु:खमा वा गरिबीमा कुनै सहानुभूति सम्म दिन सक्दैनौ । समाजमा कुनै तथाकथित ठूलो मान्छेको अगाडी
झुक्ने हामी समाजको कुनै सानो मान्छे, दबिएको, हेपिएको मान्छेको
लागि केही गर्न सक्दैनौ । नामको लागि खुब दौडने हामी समाज परिवर्तन गर्ने,
वा समाजमा तात्विक परिवर्तन हुने खास काम भन्दा पनि चर्चा, मान, सम्मान र खादाको लागि धेरै काम गर्छौ ।
कसैलाई मान सम्मान दिनु नराम्रो हैन । तर, आफ्नो स्वार्थ, चाकडी
र चाप्लुसीको लागि त्यसो गर्ने कुरामा मेरो पूर्ण बिमति छ । प्रायजसो तथाकथित ठूलाबडाहरुको अघि पछि गर्ने ठूलो जमातको कुनै न कुनै व्यक्तिगत स्वार्थ
लुकेको हुन्छ । कोही व्यक्तिगत कामको
लागि पछि लाग्छन भने कोही दामको लागि पछि लाग्ने पनि हुन्छन ।
बिगतको तीन दशकको अवधिमा नेपाली
समाजको केही पक्षहरुमा सुधार नआएको पनि हैन । बिशेष गरी शहरी क्षेत्रमा छुवाछुत, बर्ण, संस्कृती र जातजातिको आधारमा हुने असमानता, विभेद
र विसंगतिमा सुधार आए पनि नचाहिँदो रुपमा गरिने चाकडी, चाप्लुसी र सम्मानको कुरामा भने झनै बिकृति बढेको छ । चाडपर्वमा गरिने तडकभडक, देखावटीपना र नचाहिँदो सम्मानको प्रवृतिले
समाज झन् विभाजित हुँदै गएको छ । नेपाली समाज एकातिर अहिले पनि धेरै कुराहरुमा पुरातनबादी
छ भने नयाँपना वा आधुनिकताको नाममा अझै झन् असमनाता, बिकृति र विसंगति तिर धकेलिंदै छ ।
मान र सम्मानको नराम्रो पाटो मात्रै हैन, यसको अर्को सकारात्मक पाटो पनि छ । हामी आफू भन्दा ठूला, पाका र अग्रजहरुको सम्मान गर्छौ
। घर, परिवार र समाजमा राम्रो काम गर्नेहरुलाई सम्मान
दिन्छौ र झन् राम्रो काम गर्न अभिप्रेरित गर्छौ । मेरो अनुभवमा यो कुरा बिकसित मुलुकहरुमा
भन्दा नेपालमा बढी छ । तर, नेपालमा पैसामा मान सम्मान किनबेच गर्ने
र देखाउनको लागि मात्रै सम्मान लिने दिने प्रचलन पनि छ ।
कसैले कसैको राम्रो काम देखेर दिने सम्मानलाई कम आंकलन गर्न सकिंदैन । अरुले
दिने सम्मान भन्दा
आफूले राम्रो काम गरेर वा आफू असल बनेर पाइने आत्मासम्मान धेरै सन्तोषप्रद हुन्छ । आत्मासम्मानले
आत्मा बिस्वास दिन्छ
। आत्मा बिस्वासले मान्छेलाई सफलताको शिखरमा
पुग्न मद्धत गर्छ ।
मैले त यो समाजमा सामान्यतया हुने कुराहरु गरेको
हुँ । हुन त यो समाजमा त्यस्ता मानिसहरु
पनि छन् जसले मान, सम्मानको लागि भन्दा पनि खास परिवर्तनको लागि काम गर्ने पनि छन् । तर यो अपवादको रुपमा मात्रै देख्न पाइन्छ । राम्रो समाजमा परिवर्तनको
लागि खास तात्विक परिवर्तन हुने काम गर्ने धेरै हुन्छन र नाम, मान र सम्मान को लागि काम गर्ने अपवादको रुपमा हुन्छन । तर, नेपाली समाजको अहिलेको रुप र स्वभाब भने ठिक यसको बिपरित छ ।
भनिन्छ मानिस स्वार्थको घेरामा बाँधिएको हुन्छ
। नाम, मान र सम्मानको लागि काम गर्छ । मानिसको आधारभूत आवस्यकता पुरा गरे पछि, सुरक्षाको
प्रत्याभूति भए पछि र आर्थिक रुपमा सक्षम भए पछि अन्त्यमा चाहिने मान र सम्मान नै हो
। तर, मान र सम्मान भनेको कुरा आर्जन गर्ने हो । त्यो पनि राम्रो काम गरेर, समाज को परिवर्तन हुने कुरा गरेर, समाजमा कुनै योगदान दिएर वा सबैको लागि मान्य हुने काम गरेर नाम, मान वा समान आर्जन गर्न सकिन्छ ।
No comments:
Post a Comment