-
डा. बच्चु कैलाश कैनी
कुनै पनि देश विकासको लागि धेरै कुराहरुको जरुरत
पर्दछ । देशमा भएका श्रोत र साधनको सही उपयोग, राजनीतिक स्थायित्व, सुशासन, सबल र सक्षम नेतृत्व आदि इत्यादी । तर देशमा जे जस्तो श्रोत र साधन भए पनि कुनै पनि देशमा सबल र सक्षम नेतृत्व भएन भने सबैतिर लथालिङ्ग र भताभुङ्ग हुन्छ । देश विकासको मुख्य
आधार त्यो देश वा राज्य हाक्ने व्यक्ति कतिको सक्षम र सबल छ भन्ने कुरामा भर पर्दछ ।
राजनीतिको मुख्य
आधार राजनीतिक सिद्धान्त
र बिचार हो । राजनीतिक दल भनेको कुनै एउटा आदर्श, बिचार वा सिद्धान्तमा विस्वास राख्नेहरुले
खडा गर्ने संगठन हो । राजनीतिक संगठन एउटा निश्चित पद्धतिमा चल्छ र त्यसको खास सांगठानिक संरचना समेत हुन्छ । कुनै पनि दलमा राजनीतिक पद्धति
बसाउने र सांगठानिक संरचना बनाउने भनेको
राजनीतिक दलका नेता तथा कार्यकर्ताहरुले हो ।
राजनीतिक दल चलाउनु भनेको दलको सिद्धान्त, आदर्श र विचार अनुसार संगठन
चलाउनु, संगठनको बिस्तार
गर्नु र कार्यकर्ताको
परिचालन गर्नु हो । यो एउटा सिमित घेरा भित्र चल्छ । यो बिचारले एकातर्फी हुन्छ
र एउटा धारको प्रतिनिधित्व गरेको हुन्छ । राजनीतिक दल संगठनको हिसाबले कार्यकर्तामुखी
हुन्छ । यसको आर्थिक श्रोत र साधन पनि निकै सिमित हुन्छ । यसको मुख्य काम आफ्नो राजनीतिक बिचारलाई
हुर्काउनु, बढाउनु र सत्ता वा आफ्नो सरकार मार्फत कार्यान्यवन
गर्नु हो । राजनीतिक दलको नेतृत्व जे जसरी चुनिएको भए पनि दलको नेतृत्व आफ्ना कार्यकर्ता प्रति उत्तरदायित्व हुनु पर्छ । तर, देशको नेतृत्व लिने व्यक्ति सबै प्रति उत्तरदायी हुनु आवश्यक छ ।
राजनीतिक दलको नेतृत्व गर्नु र देश वा राज्य चलाउनु भनेको एउटै कुरा हैन । राजनीतिक दल चलाउन सफल हुँदैमा सत्ता,
राज्य वा सरकार चलाउन पनि सफल, सक्षम र सबल हुन्छ भन्ने केही पनि छैन । यो कुरा नेपाली राजनीतिले
पनि प्रमाणित गरेको
छ । नेपालमा एकदमै ठूला ठूला राजनीतिक परिवर्तनहरु भए । बहुदल आयो, राजतन्त्र गयो, गणतन्त्र आयो, संघिय र समावेशी नेपाल बन्यो । यी सबै कुरामा नेपालका राजनीतिक
दलका नेतृत्व सफल भए । तर, देश चलाउन वा देशको विकास गर्न र आर्थिक सम्वृद्धिको लागि भने सबै असफल भएका छन् ।
जो मानिस निहीत पार्टीगत स्वार्थ,
ब्यक्तीगत लाभ वा क्षेत्रीय विकासको लागि मात्रै काम गर्छ त्यो व्यक्ति सरकार
चलाउन योग्य हुँदैन । यो कुरामा नेपाली राजनीति धेरै चुकेको छ । नेपालका राजनीतिक दलमा आफ्नो क्षेत्र, आफ्नो
गुट, आफ्नो नेता र आफ्ना कार्यकर्ताको
स्वार्थको लागि मात्रै काम गरेर योग्य हुने, नेतृत्व पड्काउने
र सफल हुने नै राज्य वा सत्ता चलाउने अवसर पाएका छन् । त्यसैले त नेपालको स्थिति विकास निर्माण, आर्थिक
सम्वृद्धि र सामाजिक न्यायको क्षेत्रमा निकै दयालाग्दो छ । त्यसको मूल कारण कमजोर राजनीतिक नेतृत्व र राजनीति तथा सत्ता संचालनमा नातावाद, चाकदीवाद, आफ्नो क्षेत्र
र गुटलाई हरेक जसो कुराहरुमा प्रश्रय दिएकोले हो ।
यो पक्का हो, राजनीतिक दलको सिद्धान्त र बिचार
अनुसार देश चल्छ । तर, देश जुन किसिमले
चल्छ र चलाउनु पर्दछ त्यो राजनीतिक दल चलाउनु भन्दा निकै फरक र चुनौतीपूर्ण छ । देश चलाउन धेरै फराकिलो मन, निस्वार्थ भावना र दुरदृष्टी
जरुरी हुन्छ । अहिलेको एक्काईसौं शताब्दीमा अन्तरराष्ट्रिय
परिवेश बुझ्ने, विकास निर्माण र आर्थिक सम्वृद्धिको मुद्धालाई गम्भीर रुपमा बुझ्ने
र लिने, हरेक क्षेत्रको समस्यालाई ध्यान दिने, सरकारी संयन्त्रलाई राम्रोसंग परिचालन
गर्ने र आफ्नो राजनीतिक सिद्धान्त र बिचारलाई ब्यबहारिक रुपमा ढाल्ने र कार्यान्यवन
गर्ने व्यक्तिले मात्रै देश, राज्य वा सरकार राम्रो संग चलाउन सक्छ । यो कुरा केन्द्रिय, संघिय वा प्रादेशिक सरकारको लागि
मात्रै हैन स्थानिय सरकारमा पनि उत्तिकै लागू हुन्छ ।
नेपालमा हरेक राजनीतिक दलका नेताहरु आफ्नो राजनीतिक
दलको नेतृत्व लिन र सरकार दुवै एकै व्यक्तिले चलाउने लोभ गर्छन । यो सर्वथा गलत छ । कुनै कुनै एकाध व्यक्ति हुन सक्छन जसमा आफ्नो राजनीतिक दलको नेतृत्व गर्न
र सरकार चलाउन आवश्यक सबै गुण, योग्यता, दक्षता र क्षमता भएको हुन सक्छ । नेपालका हरेक राजनीतिक दलले त्यस्ता व्यक्तिलाई मात्रै सरकारमा वा सत्तामा
पठाउनु पर्छ जसले सरकारलाई कुशल, सबल र सक्षम नेतृत्व दिन सक्छ । जसले विकास निर्माण र आर्थिक सम्वृद्धिको मुद्धालाई
गम्भीर रुपमा बुझेको हुन्छ । यो अर्थमा के बुझ्न
जरुरी छ भने कोही कार्यकर्ता परिचालन गरेर वा राजनीतिक दलको संगठन चलाएर सफल नेता बनेकोछ
भन्दैमा उ सत्ता वा सरकार चलाउन पनि सफल हुन्छ भन्ने छैन ।
हरेक राजनीतिक दलले केन्द्रिय, संघिय,
प्रान्तीय र स्थानिय सरकारमा जाने आफ्ना कार्यकर्ता र नेतालाई सरकार वा सत्ता चलाउन तालिम र प्रशिक्षण दिनु जरुरी छ । हरेक दलमा सरकारमा जानेहरुको
लागि कठोर आचारसंहिता बनाएर लागु गर्नु र त्यसको अनुगमन तथा मुल्यांकन गर्नु
पनि जरुरी छ । त्यसरी नै भ्रष्टाचार निवारण गर्न र रोक्न, सुशासनको लागि र जनताको हरेक समस्या समाधान
गर्नको लागि प्रभावकारी रुपमा काम गर्न चाहिने सीप, दक्षता, ज्ञान र योग्यता बढाउने कार्यक्रम राजनीतिक दलले र सरकारी निकायले चलाउनु देश विकासको लागि
निकै सहयोगी हुनेछ । ।
कुनै पनि तहको नेतृत्वले काम गर्न नसक्नु भनेको
देश, राज्य, प्रान्त
वा स्थानिय निकायहरु धेरै पछाडी धकेलिनु हो । राजनीतिक दलको साख गिर्नु हो । जनताले दुख पाउनु हो । भावी सन्ततिले धिकार्नु हो । देशको श्रोत र साधन खेर जानु हो । अन्तरराष्ट्रियजगतमा
नेपालको प्रतिष्ठा घट्नु
हो । यो कसैको हितमा पनि छैन, न त नेता, कार्यकर्ता वा सर्वसाधारण जनता ।
सामान्य रुपमा
हेर्दा नेतृत्वका सिद्धान्तहरु
सबैलाई लागु हुने गरी बनेका र झट्ट हेर्दा एकै किसिमका हुन्छन । तर, हरेक संगठन, निकाय र सरकारी अंग चलाउनका लागि फरक फरक सीप, गुण, दक्षता, अनुभव
र ज्ञानको आवश्यकता पर्छ । त्यसैले जो जे कुरामा योग्य र दक्ष छ उसलाई त्यही किसिमको जिम्मेवारी दिनु पर्छ । दलको नेतृत्व लिने र सरकार वा सत्ता संचालन गर्ने
छुट्टा छुट्टै कार्यकर्ता
तथा नेताहरुको पहिचान
गरी उनीहरुलाई दक्ष बनाई दल वा सरकार मध्ये कुनै एकको जिम्मा दिनु उचित हुन्छ । तब मात्रै राजनीतिक दलका नेता तथा कार्यकर्ताहरुले नेपालको आर्थिक विकास र सम्वृद्धिको लागि केही गर्न सक्छन र नेपाल विकासको गतिमा अघि बढ्न सक्छ । हैन भने नेपालको संबिधानमा परिकल्पना गरिएको लोकतान्त्रिक समाजवाद, संघियता र समावेसीता मार्फत सम्बृद्ध नयाँ नेपाल निर्माण गर्ने परिकल्पना केवल कागजमा मात्रै सिमित रहनेछ ।
(लेखक क्वीन एलिजाबेथ अस्पताल लण्डनमा बरिष्ठ ब्यबस्थापक, डार्टफोर्ड काउन्सिलको काउन्सिलर, र एनआरएन यूकेको सल्लाहकार छन् ।)
No comments:
Post a Comment