व्यस्त मानिसको विवश जिन्दगी

व्यस्त मानिसको विवश जिन्दगी

ब्यस्त मानिसको विवश जिन्दगी !

- डा. बच्चु कैलाश कैनी

'ब्यस्त मानिसको विवश जिन्दगी

वा, विवश मानिसको ब्यस्त जिन्दगी

इतिहासभित्रको मानिस हो जिन्दगी

वा, मानिसभित्रको इतिहास हो जिन्दगी  

कति कठिन छ ?

जिन्दगीको परिभाषा बुझ्न .... '

माथिका हरफहरु २०४७ फागुनको 'मधुपर्क' मा प्रकाशित मेरो कविता 'जिन्दगी' बाट साभार गरिएका हुन् । करिव २७ वर्ष पछि आज पनि मेरो मनमा ब्यस्त जिन्दगीको बारेमा त्यस्तै अनुभूतीहरु छन् । त्यसैले त्यही विषयवस्तुमा एउटा लेख लेख्ने जमर्को गर्दैछु ।

यस्तो लाग्छ आजकलका मानिसहरु सबै ब्यस्त छन्। परिवारमा सबै आ-आफ्नो जिम्मेवारी र काममा ब्यस्त हुन्छन । अहिलेको समाज निकै व्यस्त छ । यहाँ आफू र आफ्नो परिवारको भन्दा अरु कसैको वास्ता छैन । सबैलाई हतार छ । कामको हतार, पैसा कमाउने हतार, देखाउने हतार, सुनाउने हतार, अरु त्यस्तै धेरै कुराको हतार ।

भौतिकवादी समाज, इच्छा र आकांक्षाको भारी, परिवार र समाज प्रतिको कर्तब्यपालना, ब्यबसाय वा पेशाले माग्ने समय आदि धेरै कारणहरु छन् जसले आजको मानिसलाई निकै ब्यस्त बनाएको छ । कोही आफ्नो लागि ब्यस्त, कोही परिवारको लागि ब्यस्त त कोही समाजको लागि ब्यस्त । कोही हातमुख जोर्नको लागि ब्यस्त त कोही धन सम्पति थुपार्नको लागि ब्यस्त । 

कोही साँच्चै काममा ब्यस्त त कोही अरुलाई देखाउनको लागि ब्यस्त । ब्यस्त हुनु कसैको रहर होला, कसैलेको बाध्यता होला त कसको सोख पनि होला । आजको यो सूचना, प्रविधी, प्रतिस्पर्धा र विश्वब्यपिकरणको यूगमा अधिकांश हामी कुनै न कुनै रुपमा र कुनै न कुनै काममा ब्यस्त छौ ।

हामी धन आर्जन गर्छौ आफ्नै वा आफ्नो परिवारको लागि । तर, हामी यसरी धन सम्पतिको आर्जन गर्ने दौडमा छौ कि हामीसँग कुनै समय नै छैन त्यो सम्पत्तिलाई राम्रोसँग वा आनन्दसँग उपभोग गर्ने । यदि कुनै कुरा आर्जन गरेर त्यसलाई आफूले चाहे जस्तो, सोचे जस्तो वा आफू अनुकुल उपोभोग गर्न सकिन्दैन भने त्यो आर्जन गर्नु वा नगर्नुमा कुनै तात्विक फरक पर्दैन । धन सम्पत्ति आर्जन गर्नु, संचित गर्नु र उपभोग गर्नु फरक फरक कुराहरु हुन् ।

आफ्नो व्यस्तता र कामको सीमा आफैले तोक्ने हो । आफ्नो इच्छा र आकांक्षाको सीमा आफैले तोक्ने हो । आफ्नो जीवन आफैले चलाउने हो । कुन हदसम्म के का लागि समय दिने र आफ्नो प्राथमिकता कसरी तय गर्ने जिम्मा आफ्नै हो ।

यो धर्तीमा धेरै मानिस छन् जो जति ब्यस्त भए पनि हातमुख जोड्नमा नै सबै समय गएकोछ । उनीहरुको लागि काम नै मनोरंजन हो । काम गरेर आफ्नो गर्जो टार्ने र परिवारको गास, बास र कपासको  समस्या हल गर्दैमा जीवन गएको छ । त्यसैमा रमाउनु पर्ने र खुसी हुनु पर्ने बाध्यता छ । जीवनलाई भगवानको देन मानेर, दु:खलाई आत्मासात गरेर, कामलाई नै सबथोक मानेर र भाग्यलाई दोष दिएर जीवन चलेको छ । तरपनि, कुनै गुनासो छैन । गुनासो गरे पनि कसले सुन्ने ?

दोश्रो थरीका मान्छे छन्, जसको जीवन औसत रुपमा चलेको छ । न त समयको हिसाव छ, न कुनै ठूलो महत्वाकांक्ष नै छ । न कुनै ठूलो पीर चिन्ता  छ, न त जीवनमा  ठूलो उल्लास र उत्साह नै छ । जीवन चलेको छ चल्नको  लागि, औसत रुपमा, उस्तै गति र मतिमा । त्यसैले उनीहरुको समयको गति, कामको व्यस्तता र जीवनको रफ्तार पनि औसत नै छ ।

अनि यहाँ तेश्रो प्रकारका मानिस छन् जो ब्यस्त हैन अति ब्यस्त छन् । उनीहरु काम, मान, सम्मान, धन र दौलतको पछि लाग्छन । उनीहरु महत्वाकांक्षी छन् । जीवनमा व्यस्तताले नै सबै थोक प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्छन । तर मानिसले सबै भन्दा खोजि गर्ने कुरा आनन्द र खुसी व्यस्तताले प्राप्त गर्न सकिन्दैन भने कुरा बुझ्दैनन, वा बुझेर पनि ब्यबहारमा लागु गर्न सक्दैनन् । अर्थात, व्यस्तता, काम र महत्वाकांक्षाको सीमा नै तोक्न जान्दैनन् ।

यो तीन थरिका मानिसहरुमा सबैको आ-आफ्नै बिशेषता र चरित्रहरू हुन्छन । तरपनि सबैको लागि समय जहिले पनि सिमित हुन्छ । समय सबैको लागि बराबर हुन्छ । समयले कसैलाई भेदभाव गर्दैन । समय सबैको लागि नि:शुल्क पनि हो । यो समयको गुण हो । जो मानिस आफ्नो समयलाई राम्रो सँग सदुपयोग गर्छन उनीहरु प्राय सफल हुन्छन पनि । जसले समयलाई राम्रो सँग चिन्छन् उनीहरु समयलाई पैसामा बदल्छन । जसले समयलाई चिन्दैनन् वा समयको सदुपयोग गर्दैनन्, उनीहरु आफ्ना समकालीन भन्दा पछाडी धकेलिंछन् ।

यहाँ ब्यस्त हुनेहरुको कुरा गर्दा ब्यस्त नहुनेहरूको पनि चर्चा गर्नु पर्ने हुन्छ । कसैको लागि जीवनमा काम गर्न समय पुग्दैन भने कसैको लागि समय फालाफाल भएको पनि देखेकोछु मैले । जसले आफ्नो जीवनमा केही गर्न खोज्छ उसको लागि अरु बराबर सबै नभए पनि सबैको लागि बराबर उपलब्ध हुने समय त पक्कै छ नि ! जीवनमा सबै कुराहरु आफूले चाहे जस्तो हुँदैन र खोजेको सबै कुरा पुग्दैन ।  समयको उचित ब्यबस्थापन गर्ने हो भने आफ्नो जीवनमा केही न केही पक्कै गर्न सकिन्छ ।

ब्यस्त हुनु राम्रो हो । तर, सधैं ब्यस्त हुनु र अति ब्यस्त हुनु भने राम्रो हैन । ब्यस्त हुनुमा मज्जा पनि हुन्छ यदि आफूलाई मन परेको काम गर्न पाउने हो वा आफ्नो दिल आनन्द हुने काम गर्न पाउने हो भने । तर काममा अति ब्यस्त वा सधैं ब्यस्त हुने हो भने आफ्नो व्यक्तिगत जीवन, आफ्नो परिवार र समाजको  लागि कुनै समय हुन्न । अनि जीवनमा आनन्द लिने, व्यक्तिगत सोखको काम गर्ने र अरु कसैको लागि केही गर्ने समय हुन्न । तसर्थ पनि जीवनमा काम, आफ्नो जीवन, परिवार र समाजको लागि खर्चने समयको सन्तुलन मिलाउनु जरुरी हुन्छ ।

व्यस्तताको ब्यबस्थापन गर्नु भनेको समयको ब्यबस्थापन गर्नु हो, कामको ब्यबस्थापन गर्नु हो र जीवनको ब्यबस्थापन पनि गर्नु हो । आफ्नो लागि, परिवारको लागि, कामको लागि  र समाजको लागि  सन्तुलित रुपमा समय दिनु, अनि काम, मनोरंजन र जीवनचक्रको बिचमा सन्तुलन मिलाउनु पनि हो । जसले यी कुराहरुको बिचमा सन्तुलन मिलाउंछ उसले जीवन आनन्दसँग भोग्छ, सफलतालाई चुम्छ र अरुलाई प्रेरणा दिन सक्छ । अनि मात्रै 'ब्यस्त मानिसको विवस जिन्दगी' हैन, 'ब्यस्त मानिसको खुसी र सुखी जिन्दगी' हुन्छ । आफ्नो मात्रै हैन परिवार र समाजको लागि पनि केही सकारात्मक योगदान दिंदै हाँसी खुसी जिन्दगी बाँच्न सकिन्छ ।